Historia Szkoły Orląt

Lotnicza Akademia Wojskowa – "Szkoła Orląt" zmieniała kilkakrotnie swoją nazwę, strukturę oraz kierunki kształcenia. Zmieniały się programy i metody kształcenia teoretycznego oraz praktycznego szkolenia lotniczego w powietrzu. Wszelkie transformacje były podyktowane troską o jak najlepsze wykonanie zadań stojących przed uczelnią.

Oficerska Szkoła Lotnictwa

Oficerska Szkoła Lotnictwa utworzona została 5 listopada 1925 r. w Grudziądzu, na miejscu Wyższej Szkoły Pilotów. Przyjęła od niej lotnisko z zabudowaniami oraz sprzęt szkoleniowy. Zorganizowanie Oficerskiej Szkoły Lotnictwa powierzono płk. pil. Romanowi Florerowi.

Zgodnie z rozkazem organizacyjnym i założeniami programowymi szkoła miała kształcić, na dwuletnim kursie, kandydatów na pilotów i obserwatorów – młodzież cywilną, która uzyskała maturę i odbyła jednoroczny kurs w Szkole Podchorążych Piechoty lub szkole podchorążych rezerwy. W skład Oficerskiej Szkoły Lotnictwa wchodził Dział Nauk, którego dyrektor był jednocześnie zastępcą komendanta szkoły oraz Oddział Szkolny (od stycznia 1926 r. – Dywizjon Szkolny), składający się z dwóch, następnie trzech eskadr szkolnych podchorążych.

Warunkiem przyjęcia do Oficerskiej Szkoły Lotnictwa było zdanie egzaminu konkursowego, obejmującego pracę pisemną z wiedzy ogólnej i egzamin pisemny oraz ustny z matematyki i fizyki. Kandydaci poddawani byli również badaniom lekarskim i psychologicznym. Regulamin tymczasowy szkoły ściśle określał obowiązki i prawa podchorążego: uczniowie przyjęci do szkoły winni być głęboko przejęci ideą pracy lotniczej, pamiętając stale o swym przyszłym zawodzie i na każdym kroku dając dowody, że do lotnictwa wstąpili z zamiłowania.

W 1926 r. decyzją szefa Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych zaniechano szkolenia pilotów i ograniczono się do przygotowywania jedynie obserwatorów. Było to znaczne ograniczenie możliwości szkoleniowych Oficerskiej Szkoły Lotnictwa a i sama szkoła straciła na atrakcyjności wśród młodzieży.

Oficerska Szkoła Lotnictwa – Szkoła Podchorążych Lotnictwa 1927–1929

14 kwietnia 1927 r. Oficerską Szkołę Lotnictwa przeniesiono z Grudziądza do Dęblina. W nowej siedzibie, choć nie w pełni jeszcze urządzonej stosownie do wymagań programu, wszystkie obiekty potrzebne do lotniczego szkolenia skupione były w jednym miejscu. W wyniku zaplanowanej wieloletniej rozbudowy "Szkoła Orląt" stała się jedną z najnowocześniejszych szkół lotniczych na świecie.

15 września 1927 r. naukę ukończyli podchorążowie z pierwszego naboru. Absolwenci odeszli do pułków lotniczych jako podchorążowie obserwatorzy. Po upływie sześciu miesięcy otrzymali nominacje na podporuczników.

W roku następnym, 15 sierpnia, odbyła się pierwsza uroczysta promocja absolwentów. Otrzymali oni stopień podporucznika i tytuł obserwatora. Po raz pierwszy w Dęblinie przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej wręczył prymusowi szkoły, ppor. obs. Bronisławowi Boguckiemu, złoty kordzik. Wśród 77 absolwentów byli późniejsi wybitni lotnicy: Zdzisław Krasnodębski (pierwszy dowódca 303 Dywizjonu Myśliwskiego "Warszawskiego" im. T. Kościuszki), Walerian Jesionowski (dowódca 308 Dywizjonu Myśliwskiego "Krakowskiego"), Stefan Łaszkiewicz (pierwszy dowódca 308 Dywizjonu Myśliwskiego "Krakowskiego").

Oficerska Szkoła Lotnictwa, a od roku 1928 – Szkoła Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, nadal jednak kształciła wyłącznie obserwatorów, co pogłębiało niekorzystne zjawisko zmniejszania się liczby pilotów. Potrzebne były kolejne zmiany w lotniczym szkolnictwie wojskowym. 

Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa

Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa utworzone zostało na mocy rozkazu szefa Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych z 6 kwietnia 1929 r. Podstawowym zadaniem centrum było szkolenie na kursie dwuletnim kandydatów na o cerów personelu latającego i na kursie rocznym – podchorążych rezerwy lotnictwa, doskonalenie lub przekwalifikowywanie oficerów lotnictwa oraz przeszkalanie, skierowanych do służby w lotnictwie, młodszych oficerów z innych rodzajów broni.

W skład Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa wchodziły: Komenda Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa, Dział Nauk, Dywizjon Ćwiczebny, Baza Lotnicza, Szkoła Podchorążych Lotnictwa, Szkoła Pilotów Rezerwy oraz Kurs Pilotażu dla Oficerów Młodszych Lotnictwa i Eskadra Treningowa.

Utworzenie Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa rozszerzyło możliwości polskiego szkolnictwa lotniczego, nie tylko zapewniało wykształcenie nowych oficerów, ale również stwarzało warunki do podwyższania kwalifikacji i przeszkalania, np. obserwatorów na pilotów, czy oficerów innych rodzajów broni na obserwatorów lub pilotów. Organizowano także specjalistyczne kursy dla o cerów na różnych poziomach, m.in. kursy dowódców eskadr lub oficerów taktycznych. Centrum nie tylko kształciło nowych oficerów, ale także unifikowało i podwyższało kwalifikacje całej średniej kadry oficerskiej lotnictwa. Kształtowało też jednolitą doktrynę i poglądy na użycie lotnictwa. Było wizytówką polskiego lotnictwa wojskowego.

Podstawowym ogniwem Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa pozostawała Szkoła Podchorążych Lotnictwa, która przygotowywała młodzież do służby zawodowej. Jednak fakt, że funkcjonowała w ramach struktur centrum powodował, że nie była obciążona problemami zabezpieczenia logistycznego, a także organizowaniem szkolenia teoretycznego i praktycznego. Szkołę Podchorążych Lotnictwa stanowił tylko Dywizjon Szkolny, czyli pododdział podchorążych.

Szkoła nadal kształciła wyłącznie obserwatorów, którzy dopiero po rocznej lub dwuletniej służbie w pułku lotniczym mogli się ubiegać o przeszkolenie na kursach pilotażu. Jesienią 1934 r. zorganizowano, po raz pierwszy, szkolenie podchorążych pilotów. Miało trwać dwa lata. Powołano na to szkolenie wyłącznie absolwentów szkół podchorążych rezerwy. Spośród 40 rozpoczynających naukę, w roku 1936 promowano na podporuczników pilotów tylko 30.

W latach 1935–1937 wzrosło znaczenie Szkoły Podchorążych Lotnictwa. Rozbudowano ją i przygotowano do przedłużenia nauki do trzech lat oraz wprowadzono równoległe szkolenie pilotów i obserwatorów. Ponownie włączono do niej Dział Nauk. Natomiast w Dywizjonie Szkolnym powiększono liczbę eskadr do czterech. Począwszy od roku 1935 nauka w szkole miała trwać trzy lata: I rok – szkolenie unitarne, II i III – szkolenie specjalistyczne w dwóch grupach, pilotów i obserwatorów.

Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Nr 1

W roku 1936 podjęto decyzje dotyczące zmodernizowania i rozbudowy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do roku 1942. Przyjęte założenia planu powiększenia lotnictwa wojskowego oraz przezbrojenia go w nowe samoloty, wymagały wyszkolenia około 1000 o cerów personelu latającego. Aby sprostać tym wymaganiom dokonano reorganizacji Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa. W wyniku tych zmian utworzono, 17 lipca 1937 r., Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Nr 1. Przemianowano również niektóre jednostki, np. Baza Lotnicza stała się samodzielną Bazą Lotniczą Dęblin, a Oddział Portowy stał się Dowództwem Oddziału Portowego Bazy Lotniczej Dęblin.

Rozbudowana została Szkoła Podchorążych Lotnictwa. Zwiększono liczbę eskadr szkolnych do sześciu, zgrupowano je w dwa dywizjony szkolne. Dywizjon ćwiczebny powiększono do czterech eskadr: eskadry pilotażu myśliwskiego, eskadry pilotażu liniowego, eskadry pilotażu bombowego i eskadry szkolenia obserwatorów. Szkoła mogła docelowo kształcić jednocześnie 600 podchorążych.

20 sierpnia 1937 r. utworzono samodzielną Szkołę Podchorążych Rezerwy Lotnictwa. Jej siedzibą było nowo wybudowane lotnisko, z nowoczesnym zapleczem, w Sadkowie koło Radomia.

W 1939 r. w skład Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Nr 1 wchodziły: Komenda Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Nr 1, Szkoła Podchorążych Lotnictwa, Szkoła Podchorążych Rezerwy Lotnictwa, Kurs Obserwatorów Lotniczych dla oficerów młodszych innych rodzajów broni wojsk lądowych oraz dla oficerów broni głównych i Wyższa Szkoła Akrobacji i Strzelania dla lotnictwa myśliwskiego w Ułężu.

Wrzesień 1939 r.

Częściowa mobilizacja wojenna spowodowała, że już w czerwcu 1939 r. podchorążowie trzeciego rocznika Szkoły Podchorążych Lotnictwa zakończyli naukę i zostali rozesłani do eskadr bojowych, gdzie kontynuowali szkolenie specjalistyczne. Podchorążowie drugiego rocznika, po zrealizowaniu skróconego programu szkolenia, zdali egzaminy i w lipcu rozpoczęli przyspieszone szkolenie specjalistyczne. Podchorążowie pierwszego rocznika szkolili się według programu wojennego.

Wybuch II wojny światowej przerwał funkcjonowanie szkoły, był również najtrudniejszym egzaminem dla jej wychowanków. Egzamin ten składali na ziemi i pod niebem Polski we wrześniu 1939 r.

Od 2 września 1939 r. trwały naloty samolotów niemieckich na szkołę i jej lotniska. 3 września postanowiono ewakuować kadrę, podchorążych i sprzęt lotniczy. Planowano kontynuować szkolenie na lubelskim węźle lotnisk, lecz szybkie postępy wojsk niemieckich pokrzyżowały te zamiary. Kontynuowano więc ewakuację na wschód, na wołyński węzeł lotnisk. Wkroczenie Armii Czerwonej 17 września 1939 r. przekreśliło wszelkie nadzieje, a kadrę i podchorążych ewakuowano do Rumunii. Część kadry dostała się do niewoli rosyjskiej i została zamordowana w Katyniu i Charkowie.

Dęblin i rejony lotnisk szkolnych były bronione we wrześniu 1939 r. przez doraźnie zorganizowane formacje lotnicze, przede wszystkim przez myśliwską grupę dęblińską, dowodzoną przez kpt. pil. Stanisława Brzezinę, komendanta Wyższej Szkoły Pilotażu. Grupa ta, mając tylko 27 samolotów PZL P-7a, nie była w stanie nawiązać równorzędnej walki z agresorem, jednak nie dopuszczała zwartych formacji niemieckich bombowców nad cel, rozpraszając je i zmuszając do zaniechania ataku. Podczas walk w dniach 14 i 15 września 1939 r., por. pil. Henryk Szczęsny, pilot dęblińskiej grupy, zestrzelił 2 samoloty niemieckie He 111. 

We wrześniu 1939 r. dęblińska szkoła lotnicza podzieliła los całego lotnictwa polskiego, całego Wojska Polskiego. Podchorążowie i kadra wykazali jednak niezłomną wolę walki w obronie ojczyzny. Szansy na dalszą walkę szukali we Francji, a znaleźli w Wielkiej Brytanii.

Wojenny egzamin

Pokonani we wrześniu 1939 r. lotnicy polscy nigdy nie pogodzili się z klęską. We wrześniu 1939 r. przekraczali granicę z myślą, by znaleźć się w kraju, który walkę podejmie. Walczyli we Francji, a po jej upadku – w Wielkiej Brytanii.

We Francji lotnicy Polskich Sił Powietrznych kontynuowali szkolenie lotnicze. Planowano sformowanie kilku dywizjonów lotniczych. Nie udało się odtworzyć silnego lotnictwa polskiego, ale prawie 170 pilotów broniło francuskiego obszaru powietrznego w maju i w czerwcu 1940 r. (zestrzelili ponad 50 samolotów niemieckich). Po upadku Francji pojawiły się szanse kontynuowania walki na wyspie ostatniej nadziei.

Zamiar odtworzenia silnego lotnictwa polskiego został zrealizowany w Wielkiej Brytanii. Już w 1940 r., podczas "Bitwy o Anglię", lotnictwo brytyjskie było wspierane przez polskie dwa dywizjony myśliwskie i dwa dywizjony bombowe. W ramach Polskich Sił Powietrznych łącznie utworzono 14 dywizjonów lotniczych, w tym 8 myśliwskich, 4 bombowe, 1 myśliwsko-rozpoznawczy i 1 współpracy z artylerią. Pod koniec wojny lotnictwo polskie liczyło ponad 14 tysięcy żołnierzy, w tym prawie 4 tysiące osób personelu latającego.

W walce zginęło prawie 2000 lotników. Jednak drogo sprzedawali swoje życie – tylko piloci lotnictwa myśliwskiego zestrzelili ponad 900 samolotów niemieckich. 42 z nich oficjalnie uzyskało tytuł asa lotnictwa myśliwskiego. Sukcesy taki lotników jak: Skalski, Urbanowicz, Horbaczewski, Gładych, Drobiński, Król, Rutkowski, Arciuszkiewicz i Łokuciewski – potwierdzają wartość polskiej szkoły lotniczej. Ofiara polskich lotników była wielka, ale w walce o wolność i niepodległość – nie ma miary poświęcenia. Wychowankowie "Szkoły Orląt" złożyli daninę życia. Czyż mogli dać więcej? 

Wojenna Szkoła Lotnicza Wojska Polskiego

Jeszcze w trakcie walk, na wyzwolonych ziemiach polskich rozpoczęły działalność pierwsze ośrodki szkolenia lotniczego. 31 października 1944 r. utworzono w Zamościu Wojenną Szkołę Lotniczą Wojska Polskiego i 15 Samodzielny Zapasowy Pułk Lotniczy.

W wyniku ofensywy styczniowej w 1945 r. wyzwolone zostały pozostałe ziemie Polski. Powstały również warunki do stopniowego przeniesienia szkoły do Dęblina. 20 marca 1945 r. na lotnisko w Dęblinie została przebazowana 3 eskadra. Rozpoczęło się praktyczne szkolenie w powietrzu na samolotach UT-2. Dęblin stał się ponownie kolebką polskiego lotnictwa.

13 kwietnia 1945 r., na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego, powołano w Dęblinie Wojskową Szkołę Pilotów. Przyspieszyło to działania organizacyjne związane z tworzeniem dwóch samodzielnych szkół i w rezultacie – 19 kwietnia zaczęto przenosić ludzi i sprzęt z Zamościa do Dęblina. 25 kwietnia 1945 r. dotarły do Dęblina ostatnie transporty. W Zamościu pozostała Wojskowa Techniczna Szkoła Lotnicza.

Szkolenie w Dęblinie odbywało się w wyjątkowo trudnych warunkach, spowodowanych zniszczeniami wojennymi. Dodatkowe trudności powodowało to, że radziecka kadra szkoły nie znała języka polskiego. Skrócony wojenny program kształcenia był jednak realizowany skutecznie.

Na przełomie lat 1946 i 1947 szkoła przestawiła się na pokojowy proces szkolenia. Następowało stopniowe zmniejszanie stanu osobowego. Radziecką kadrę dowódczą i instruktorską systematycznie zastępowali Polacy. Pogłębiony został proces dydaktyczny, zaś okres szkolenia wydłużył się z dwóch do trzech lat.

W marcu 1947 r. szkoła została zreorganizowana i przemianowana na Oficerską Szkołę Lotniczą. Reorganizacja dotyczyła także samych eskadr szkolnych. 1 i 2 eskadrę połączono, tworząc 1 Eskadrę Myśliwsko-Szturmową składającą się z dwóch oddziałów. Bazowała w Radomiu. Eskadrę 3 przekształcono w 2 Eskadrę Szkolenia Nawigatorów, Strzelców i Pilotów Bombowych. Stacjonująca w Dęblinie eskadra 4 stała się 3 Eskadrą Szkolenia Podstawowego.

Uczelnia jako szkoła wyższa

1 stycznia 1968 roku Oficerska Szkoła Lotnicza (OSL) uzyskała status uczelni wyższej, co spowodowało zmianę nazwy na Wyższą Oficerską Szkołę Lotniczą (WOSL). 17 marca 1968 roku w "Szkole Orląt" odbyła się pierwsza immatrykulacja podchorążych. Uczelnia w tym okresie była bardzo rozbudowana, miała w swojej strukturze wiele podporządkowanych jednostek rozlokowanych w różnych miejscach kraju.

Z dniem 1 października 1994 roku Uczelnia zmieniła nazwę na "Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych" (WSOSP). Do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, w której ustawodawca przesądził o zniesieniu ustawy z 31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym i wejściu uczelni wojskowych do krajowego (powszechnego) systemu szkolnictwa wyższego, WSOSP była uczelnią zawodową prowadzącą – wyłącznie dla żołnierzy – jeden kierunek studiów na poziomie tylko I stopnia (studia inżynierskie na kierunku lotnictwo i kosmonautyka). W tym okresie Uczelnia nie miała uprawnień prowadzenia studiów cywilnych.

Decyzją nr Z-63/Org/P1 Ministra Obrony Narodowej z dnia 22 września 2008 roku, z początkiem 2009 r. WSOSP została podporządkowana bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej.

Rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 sierpnia 2018 roku, Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych zmieniła nazwę na Lotniczą Akademię Wojskową.

Aktualnie w Lotniczej Akademii Wojskowej prowadzone są studia stacjonarne i niestacjonarne, studia podyplomowe, kursy doskonalenia zawodowego oraz kursy kwalifikacyjne na kolejny stopień wojskowy.